استاد رجبی دوانی استاد تاریخ اسلام گفت: دستور صریح مأمون این بود که امام رضا(ع) را از شهرهای شیعهنشین عبور ندهند و اصرار داشت امام رضا(ع) از کوفه و قم عبور نکنند.
تهدیدی که به فرصت تبدیل شد
رجبی دوانی به اهداف مامون از تبعید امام به مرو اشاره کرد و افزود: اگر چه آن حضرت به اجبار و اکراه به مرو آورده شدند و مأمون زیرکانه در پس این ماجرا اهداف خیلی مهمی را دنبال میکرد، اما امام رضا(ع) این تهدید را تبدیل به فرصت کردند و از آن بهره بردند؛ فرصتهایی که برای هیچ یکی از امامان ما پیش نیامد. وقتی مأمون، امام رضا (ع) را به عنوان خلیفه و بعد که حضرت نمی پذیرند، به عنوان ولیعهد معرفی میکند و میخواهد منتی به سر حضرت بگذارد که من این موقعیت را به شما دادم، حضرت خطاب به او میفرمایند: «پیش از اینکه تو این کار را انجام دهی، امضای مرا همه در سراسر جهان میشناختند و نامههایم را میخواندند». عجیب است که امامان پس از امام رضا (ع) همه ابن الرضا(ع) نامیده میشوند. حتی امام هادی (ع) و امام حسن عسکری(ع). این مسأله خیلی مهم و نشان دهنده جایگاه با عظمت حضرت رضا(ع) است.
دلیل ورود امام به ایران از مرز شلمچه
وی افزود: در زمانی که امام به سوی ایران آمدند، به جز کاشان و قم که شیعیان در آنجا ساکن بودند و شمار کمی هم در نیشابور که مهد علما بود، میزیستند؛ بقیه ایران اهل شیعه نبودند، به همین دلیل دستور صریح مأمون به رجاء بن ابی ضحاک بود که امام رضا(ع) را از شهرهای شیعهنشین عبور ندهند تا مورد استقبال شیعیان قرار نگیرند، به خصوص اصرار داشت امام رضا(ع) از کوفه و قم عبور نکنند. بنابراین امام را از بصره و از مرز شلمچه وارد ایران کردند، اما امام وارد هر شهری که میشدند، مورد استقبال گسترده مردم قرار میگرفتند.